Tıpta farklı tipte annelikler vardır. Bunlardan biride taşıyıcı anneliktir yani hedeflenen anne ve babadan alınan yumurta ve sperm ile döllenen embriyo başka bir kadının rahmine yerleştirilir ve doğurtulur. Takiben bebek genetik ailesine teslim edilir. Başka birey veya çift adına genetik olarak ilgisi olmayan bir çocuk taşıyan ve doğuran kadına da taşıyıcı anne denmektedir. Doğan bebekle genetik bir yakınlığı yoktur. Çok ender olarak taşıyıcı annenin kendi yumurtası kullanılır ve amaçlanan babadan veya bir sperm donöründen alınan spermin rahim içine verilmesiyle döllenir ve doğum gerçekleşir. Buradaki taşıyıcı anne aynı zamanda doğan bebeğin genetik annesidir. Geleneksel taşıyıcı annelik bazı durumlarda kabul edilebilirken, genetik bağlantısı olan bu tür taşıyıcı annelik, onu yasal ve etik olarak daha karmaşık hale getirdiği için daha az yaygın olarak kullanılır.
Amaçlanan ebeveynler “üreme hedeflerine ulaşmak için gebelik taşıyıcısı ile sözleşme yapan ve çocuğun sosyal ve yasal ebeveyni olmayı planlayan” bireylerdir. Bu şartlarda taşıyıcı annenin rolü genellikle gebeliği taşımak ve çocuğu doğurmakla sınırlıdır; çocuğu büyütmeyi (sosyal anne) kapsamaz. Ancak bazen taşıyıcı anne, aile üyelerinden biri olabilir ve çocukla ailevi teması devam eder.
Taşıyıcı annelik yöntemini tercih edenler
Taşıyıcı annelik, bebek sahibi olmak isteyen ve yumurtalarında hiçbir sorunu olmayan anneler tarafından sıkça tercih edilmektedir. Taşıyıcı anneliğe izin veren ülkelerde, kabul edilebilir endikasyonlar değişir, ancak genellikle;
- Uterusun bulunmaması veya işlev görmemesi,
- Güvenli gebeliği engelleyen tıbbi durumlar,
- Gebe kalamama ve/veya hamileliği taşıma konusunda yetersizliği olanlar,
- Hamilelik isteyen ileri anne çağındaki kadınları içerir.
Endikasyon, hastanın tıbbi kaydında açıkça belgelenmelidir.
Uterin faktör kısırlığı olan kadınlar için, taşıyıcı anne kullanmanın bir alternatifi uterus transplantasyonu yani rahim naklidir. Uterus transplantasyonu için potansiyel adaylar, hamilelik yaşamak isteyen veya taşıyıcı anneye erişimi olmayan (yasal veya finansal) kadınlardır. Bununla birlikte bu teknik deneyseldir ve henüz rutin olarak kullanılmamaktadır.
Dünyada ve KKTC’de Taşıyıcı Annelik
Çok sayıda etik, ahlaki ve dini bakış açısı, taşıyıcı anneliği dünyada sadece belli yerlerde uygulanır yapmıştır. Bazı ülkeler bu tür işlemlere izin verir iken (Rusya, Hindistan, İran, Güney Afrika) bazı ülkelerde yasaktır (Fransa, İtalya, Çin, Türkiye). Bazı ülkelerde ise prosedürün yasallığı eyalete göre değişir (Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya, Kanada). KKTC de ise taşıyıcı annelik yasal olan bir tedavi yöntemidir ve kayıtlara da bu şekilde geçer.
Kimler Taşıyıcı Anne Olabilir?
Taşıyıcı anne seçme kriterlerine ilişkin evrensel bir kılavuz yoktur, ancak bir taşıyıcı anne seçerken çok sayıda faktörün dikkate alınması gerekir.
- 21-45 yaş aralığında olan kadınlar,
- Daha önceden sağlıklı canlı doğumu olan kadınlar,
- Önceki gebelik geçmişinde gebeliğe bağlı diabet ve/veya pre-eklampsi geçirmeyen kadınlar,
- Bulaşıcı herhangi bir hastalığı olmayan kadınlar (HIV-1, HIV-2, hepatit B, hepatit C, sifiliz, gonore, klamidya ve sitomegalovirüs),
- Alkol-sigara ve ilaç-madde bağımlılığı olmayan kadınlar,
- Sosyal yaşantısı ve psikolojik durumu taşıyıcı annelik için uygun olan kadınlar,
- Kronik bir hastalığı olmayan kadınlar (diyabet, hipertansiyon vs.),
- Çok zayıf veya obez olmayan kadınlar tercih edilir.
Taşıyıcı anne adayının kan grubu ve Rh faktörü, servikal pap testi, endike ise mammogramı, suçiçeği ve kızamıkçık titreleri ve idrar ilaç taraması yapılır. Taşıyıcı anne adayının eğer eşi varsa, eşi de bulaşıcı hastalıklar (bel soğukluğu, klamidya, HTLV-1 ve HTLV-2, sitomegalovirüs) ve psikolojik taramaya rıza göstermelidir.
Prosedür
Taşıyıcı anne ve amaçlanan ebeveynler arasındaki anlaşmanın taslağının hazırlanmasında sağlık hizmet sağlayıcıları, danışmanlar ve avukatlardan oluşan bir uzman ekip dahil edilmelidir. Tıbbi giderler, barınma, ulaşım, yasal veya sağlık sigortası faturalarını içeren mali konular netleştirilmeli ve her konu konuşulmalıdır. Örneğin doğumdan sonra, amaçlanan ebeveynler, taşıyıcı annenin yeni doğanı emzirmesini isteyebilir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde, Amerikan Üreme Tıbbı Derneği’nin (ASRM) Etik Komitesi, gebelik taşıyıcısının haklarını şu şekilde tanımlamıştır;
- Taşıyıcı anne fiziksel, psikolojik ve sosyal riskler dahil olmak üzere hamileliğin riskleri hakkında tam olarak bilgilendirilmelidir.
- Taşıyıcı anne adayının tıbbi ihtiyaçları, gebelik bakımı, doğumu ve doğum sonrası bakımı sağlanmalıdır.
- Hem taşıyıcı anne adayı hem de amaçlanan ebeveynler psikolojik olarak değerlendirmeli ve danışmanlık almalıdır.
- Taşıyıcı anne adayının bağımsız bir hukuk danışmanı olmalıdır.
- Taşıyıcı anne adayına makul bir tazminat sağlanmalıdır.
Genel olarak ASRM, geniş bir bulaşıcı hastalık paneli için hem amaçlanan ebeveynlerin hem de taşıyıcı anne adayının taranması ve test edilmesini önerir. Tarama embriyo transferi öncesinde 30 gün içinde yapılmalıdır.
Taşıyıcı annelik için karar verildiğinde prosedürün iki bileşeni vardır.
- Transfer edilecek embriyoları oluşturmak ve transfer öncesi Preimplantasyon Genetik Test
- Taşıyıcı anne endometriumunu yani döl yatağını embriyo transferi için hazırlamak.