Halk arasında kısırlık da denilen infertilite, haftada en az 3-4 korunmasız ilişkiye rağmen 35 yaşından önce 1 yıl, 35 yaşından sonra 6 ay içinde gebe kalınmamasına verilen isimdir. Bu durumdaki aile infertil çift olarak kabul edilir ve araştırılmaya başlanır. Eğer ailede endometriozis, doğumsal üreme sistem anomalileri, düzensiz adet döngüsü ve genital enfeksiyon varsa daha erken araştırılmaya başlanmalıdır.
Dünyada en sık karşılaşılan problemlerden birisi kısırlık yani infertilitedir ve ailelerin neredeyse %13-15’i infertildir. Bu durum çiftler için streslidir ve hekim bu durumu gözden kaçırmamalıdır. Kısır bir çiftte değerlendirme her iki çift için eş zamanlı olarak yapılır.
Öncelikle hastanın tıbbi geçmişine bakılmalı ve fizik muayene yapılmalıdır.
Tıbbi Özgeçmiş; Evlilik süresi, varsa gebelikleri, adet düzeni, adet ağrıları, cinsel ilişkide ağrı, cinsel özgeçmişi, kısırlığın süresi, önceki tedaviler ve sonuçları iyice sorgulanmalıdır. Örneğin adetlerin düzenli olması büyük oranda yumurtlamayı gösterir iken adet ağrısı ve cinsel ilişkideki ağrı endometriozisi düşündürebilir. Doğurganlığı etkileyebilecek yaş, meslek, egzersiz, stres, diyet, kilo değişiklikleri, sigara ve alkol kullanımı dahil olmak üzere kişisel ve yaşam tarzı geçmişi de değerlendirilmelidir.
Fizik Muayene; Aşırı vücut kitle indeksi hesaplanmalı ve vücut yağ dağılımı not edilmelidir. Tiroid bezi anormalikleri, galaktore yani göğsünden süt gelme veya androjen fazlalığının belirtileri olan hirşutizm (kıllanma), akne (sivilce), erkek tipi kellik olup olmadığı kaydedilmelidir. Jinekolojik muayene ile vajinal / servikal yapısal anormallikler veya akıntı değerlendirilmelidir. Jinekolojik muayene esnasında PAP (smear) test yapılmalıdır.
Amerikan Üreme Tıbbi Derneği (ASRM) tarafından belirlenmiş olan, temel infertilite değerlendirmesinde yer alması gereken tetkikler;
- Sperm analizi; 3-4 günlük cinsel perhizi takiben yapılır.
- Ovulasyon varlığını tespiti; Düzenli menstrüel siklüsü olan bir kadın ovulatuar olarak kabul edilebilir. Rutin olarak ovulasyon varlığı araştırılmaz.
- Ovaryen rezerv değerlendirilmesi; Adetin ilk 5 günü içinde kanda folikül uyarıcı hormon (FSH) ve estradiol, ultrasonografide antral folikül sayısı ya da herhangi bir günde kanda anti-müllerian hormon (AMH) testi yapılır.
- Uterus ve fallop tüplerinin değerlendirmesi; Tüp tıkanıklığı ve uterus boşluğunu değerlendirmek için histerosalpingografi (HSG) veya histerosalpingo-kontrast sonografi yapılmalıdır. Uterin kavite, myometriyum ve adneksiyal alanları değerlendirmek için ise salin infüzyon sonohisterografi yapılabilir ve uterus boşluğunu en az histeroskop kadar iyi değerlendirebilmemizi sağlar. Histeroskop ise uterin kavite patolojileri için altın standarttır ve gerekirse müdahale imkanıda verir.
- Diğer hormonal testler; Serum prolaktin ve tiroid uyarıcı hormon (TSH)
- Karyotip analizi; Şiddetli oligospermi olan erkeklere, ≤30 yaş erken over yetmezliği olan ya da ailesinde 40 yaş altında over yetmezliği hikayesi olan kadınlara ve tekrarlayan gebelik kaybı olan çiftlerde her iki çifte kromozamal karyotipleme önerilir.
Bu testler sonrası hastada infertilite nedeni büyük oranda ortaya konulabilmektedir. Nadiren infertil çiftte özellikle endometriyozis, hidropik tuba ve pelvik yapışıklık şüphesi durumunda laparoskopik değerlendirme yapılabilir. Laparoskopi ile hem tubal açıklık hem de aynı seansta histeroskop yapılarak endometriyal kavite değerlendirilebilir. Bu durumda HSG yapılmayabilir. Laparoskopi esnasında gerekirse adezyon denilen yapışıklıklar giderilebilir veya endometriyozis varlığında endometriotik odaklar eksize edilebilir.